آثاری از میس وندروهه، پیشگام مینیمالیسم در معماری

لودویگ میس وندروهه ( Ludwig Mies van der Rohe)، معماری آلمانی-آمریکایی است که بسیاری او را با آثار مینیمالش می‌شناسند، معماری مینیمالیست که سیر کاری متفاوت و منحصر به خود را داشت و توانست آثاری ماندگار از خود بر جای بگذارد.

آشنایی کامل با میس وندروهه

“Less is more”، معروف‌ترین جمله این معمار مشهور است که از سال 1930 تا 1933 مدیر باهاوس نیز بود. میس وندروهه را همانند لوکوربوزیه و گروپیوس، از پیشگامان معماری مدرن می‌شناسیم. او نیز به همان اصولی پایبند بود که معماران مدرن برای خود قائل بودند. با اینحال، به عقیده بسیاری، میس وندروهه در میان این معماران پا را فراتر نهاده‌بود و می‌خواست مدرنیسمی کاملا منحصر به خود داشته‌باشد. در همین راستا، می‌توان او را بنیان‌گذار نوعی از معماری دانست که در آن صراحت و سادگی اصل است، حداقل چارچوب‌های ساختمانی در آن رعایت شده و فضاهای باز بسیاری را می‌توان در آن دید. میس وندروهه به معماری خود عنوان “پوست و استخوان” را می‌داد و معتقد بود، “خداوند در جزئیات است”!

فولاد صنعتی و شیشه در مقیاس بزرگ، در کارهای میس وندروهه خودنمایی می‌کنند. برترین آثار میس وندروهه را می‌توان در آمریکا یافت. میس، قبل از اینکه به معماری به صورت جدی مشغول شود، پیشینه‌ای در حکاکی روی سنگ داشت و پس از آن به برلین رفت تا در دفتر پرونوپاول، طراح داخلی معروف آن زمان، مشغول به کار شود. یکی از بهترین اتفاقاتی که برای هر معمار جوانی می‌تواند رخ دهد، کار کردن در کنار بهترین معمار دوران خود است و میس وندروهه نیز از این موهبت بی‌نصیب نبود و با کارآموزی نزد “پیتر بهرنس”، از 1908 تا 1912، توانست راه مناسبی را در معماری در پیش بگیرد. والتر گروپیوس و لوکوربوزیه را نیز باید به این مثلث افزود، این سه در کنار پیتر بهرنس توانستند به بهترین معماران زمان خود و سایر دوران‌ها تبدیل شوند. میس وندروهه در آن سال‌ها مدیر پروژه سفارت آلمان در سنتپترزبورگ بود، پروژه‌ای تحت نظر پیتر بهرنس.

زمانی که استعدادهای او شروع به شکوفا شدن کرد، با اینکه تحصیلات رسمی دانشگاهی نداشت، شروع به بستن قراردادهای مستقل و موفق کرد و نام خانوادگی مادرش “وندروهه” را به دلیل خوش‌نواتر و تاثیرگذارتر بودن به عنوان نام کاری خود انتخاب کرد.

حرفه میس وندروهه در معماری

کار میس وندروهه با طراحی بناهای مربوط به طبقه مرفه آلمان با سبک سنتی شروع شد. پس از جنگ جهانی اول بود که میس در حالی که هنوز بر روی طراحی خانه‌های سنتی کار می‌کرد، برای یافتن سبکی بین‌المللی شروع به پژوهش کرد، کاری که معماران مدرن هم دوره او پس از جنگ جهانی اول انجام می‌دادند و او در این جست و جو با آن‌ها همراه بود. آن‌ها که به دنبال خلق معانی جدید در معماری بودند، اندیشه‌ و منطق ورزیدن را راهی به سوی معانی و اهداف معنوی یافتند و نیاز به معماری معنوی مخصوص زمان خود را حس می‌کردند که در جای دیگری تکرار نشده‌باشد.

در این راه اولین قدم، مطالعه دقیق نظریات فیلسوفان، اندیشمندان و هنرمندان بود. فلسفه در بروز معماری مدرن، نقشی بسیار متعالی دارد، و میس وندروهه بیشتر از هر معمار مدرن دیگری، فلسفه را مبنای طراحی‌هایش قرار داده‌است. نهایت انتزاع را می‌توان در آثار او دید و اصولا در دید عموم ساختمان‌های صریح، شفاف و مستقیم صحبت می‌کنند. بعد از سال 1929 بود که کم کم موقعیت‌های کاری میس وندروهه کم شد، پس از آن به مدت سه سال مدیر باهاوس بود و در سال 1933 با فشار نازی‌ها مجبور به بستن باهاوس شد! ساختمان‌های بسیار کمی در این سال‌ها توسط او ساخته شد، از معدود آثار او در این دوران آپارتمان فیلیپ جانسون است، در نیویورک.

نازی‌ها به شدت با سبک میس وندروهه مقابله کردند، به همین دلیل او با اکراه به ترک وطن مجبور شد و در سال 1937 به آمریکا رفت. در آنجا استقبال بیشتری در انتظار میس بود. در وایومینگ یک ساختمان مسکونی را طراحی کرد و ریاست دانشکده معماری ایلینوی در شیکاگو را پذیرفت. با پذیرفتن این موقعیت او بر روند طراحی ساختمان‌های جدید نظارت داشت و Master Plan دانشگاه را نیز میس وندروهه طراحی کرد. در واقع این دانشگاه را تا حد زیادی می‌توان از آثار میس وندروهه به شمار آورد. در ادامه به بررسی ویژگی‌های معماری و معرفی برخی از آثار معروف این معمار مینیمالیست می‌پردازیم، آثاری چشم‌گیر ولی ساده! میس وندروهه نشان داد که سادگی می‌تواند به تنهایی زبانی جذاب و گویا داشته‌باشد.

ویژگی‌های معماری ویس وندروهه

• ایده پیوریسم استراکچریسم که به آن خلوص گرایی سازه نیز گفته می‌شود، این موضوع را به وضوح در آثار میس می‌توان دید.
• پیلوت، یعنی جدا کردن کف ساختمان از زمین با ستون
• استفاده از متریال‌های نوین مثل شیشه و آهن در آثار او
• استفاده از فرم‌ها و احجام خالص مثل مکعب که تحت تاثیر کوبیسم بود.
• خطوط گرد و منحنی در آثار میس وندروهه وجود ندارد.
• عدم وجود تزئینات در آثار میس

موسسه فناوری ایلینوی IIT

همانگونه که گفتیم، میس وندروهه در مسیر مهاجرت خود به آمریکا سرپرست گروه معماری دانشگاه فناوری ایلینوی شد و سرپرست طراحی بخش‌هایی از دانشگاه. طرح IIT، یک طرح با چشم‌اندازی 20 ساله بود، این دانشگاه دارای 20 اثر معروف معماری است، مثل سالن تاج که وجهه‌ای مطلوب و جهانی دارد. این طرح براساس شبکه 24 “24”، طراحی شد که در آن ماژول ساختاری، ابزاری مکانیکی است برای معین کردن ستون‌ها. نظم در این شبکه به وضوح احساس می‌شود و به عنوان راه حلی در طراحی شهری نیز مورد استفاده قرار گرفت.

پاویلیون بارسلونا

این غرفه که توسط لودویگ میس وندروهه طراحی شد، برای نمایشگاه بارسلونا به عنوان غرفه آلمان در سال 1929 است. این غرفه، به نوعی نماینده آلمان در این مراسم بود و در مدرن متعالی از شناخته‌شده‌ترین موارد است. در این پاویلیون از مصالح سنگی بسیار استفاده شده، سنگ مرمر، تراورتن و باباغوری از عمده مصالح غالب طرح هستند. ویژگی‌های مینیمالیسم به وضوح در این اثر مشهود است و مبلمان آن نیز از این اصول تبعیت کرده‌است. این پاویلیون، الگوی ساخت ساختمان‌های مدرن مهمی شد.

خانه فارنزورث اثری از میس وندروهه

این خانه را برخی یکی از بهترین آثار او می‌دانند، که کارفرمای آن دکتر فارنزورث بود و برای اقامتگاه آخر هفته او طراحی شده‌بود. این خانه که بیشتر در قالب یک پاویون شیشه‌ای در دل طبیعت ظاهر شده‌است، بازگو کننده تمامی عقاید میس وندروهه درباره معماری است و نوع نگاه او به ارتباط طبیعت و محیط ساخته شده را نشان می‌دهد.

این اثر، بحث‌برانگیزترین اثر میس وندروهه است، به همین دلیل کمی بیشتر به آن می‌پردازیم. این خانه در 89 کیلومتری جنوب غربی شیکاگو واقع شده‌است، در زمینی به مساحت 24 هکتار در جوار رودخانه فاکس. البته باید بدانید که این اثر در 2004 جزء آثار ملی و در 2006 به عنوان اثری تاریخی ملی ثبت شد و اکنون به عنوان موزه فعالیت می‌کند. سپتامبر 2008 بود که خانه فارنزورث، تحت اثرات ناشی از سیل قرار گرفت و با اینکه توانستند اغلب مبلمان‌ها را از آسیب دور نگه دارند ولی تا مدتی خانه به روی عموم به منظور تعمیرات بسته بود.اینگونه به نظر می‌رسد که میس وندروهه در این اثر اعتقاد چندانی به ایجاد مرز بین طبیعت و ساختمان نداشته‌است، تا حدی که به وضوح از کف شفاف و سقف شیشه‌ای استفاده کرده، انگار که دیوارهای تماما شیشه این ساختمان کم بوده باشد! در کف و سقف از دو تخته سنگ افقی نیز استفاده شده‌است و لبه‌های این تخته سنگ‌ها با فولاد کاور شده‌است.

وقتی به این خانه نگاه می‌کنیم قبل از هرچیز بی‌وزنی آن به چشم می‌آید و گویی این اثر از میس روی تخته سنگ زیرین شناور باشد! تراس این خانه از دیگر وجوه زیبا و کاربردی آن است که آن هم خالی از شفافیت و معلق بودن نیست.از نکات جالب توجه درباره آن، باید به طراحی آشپزخانه اشاره کنیم که مثل مکعبی کوچک در مکعبی دیگر است. در واقع می‌توان این خانه را یک اتاق بزرگ دانست با وسایلی ساده و بی ‌آلایش. با اینحال انتقادها از این اثر بسیار زیاد است و  برخی از معضلات تا حدی بوده که در نهایت کارفرما از میس وندروهه شکایت می‌کند، در ادامه به این موضوع اشاره می‌کنیم:

• پنجره‌های شیشه‌ای بزرگ که هم از نظر انرژی و نور زیاد مشکل‌آفرین بودند و هم از نظر ایجاد فضای خصوصی
• در این خانه جای خصوصی وجود ندارد! یکی از بزرگترین معضلات!
• نور شدید داخل خانه، قطعا جاذب حشرات خواهد بود
• ستون‌های فولادی این اثر، همیشه در معرض زنگ زدن هستند و نیاز به تعویض در آن‌ها همواره وجود داشت.
• صورت حساب سرسام‌آور لوازم گرمازا!

خانه توگندات

خانه توگندات که کمی پوشیده‌تر و قابل قبول‌تر از مورد قبلی است، در برنوی چک ساخته شد و شمایلی است گویا از عقاید معمار و از سوی دیگر همکاران مدرنیست او. این خانه بر روی شیب بنا شده و تعامل صحیح آن با این بستر به بهره‌مند شدن از مناظر منجر شده‌است.  قرار دادن ورودی در طبقه بالا از نکات جالب توجه این طرح است. درست است که معماری میس وندروهه منتقدان زیادی دارد و شاید او در برخی موارد اغراق زیادی در رابطه با خلوص‌گرایی داشته‌است، ولی این موضوع هرگز نمی‌تواند سرپوشی بر تلاش‌های او برای بهبود جامعه هنری و معماری داشته‌باشد. میس وندروهه در کنار سایر معمارین مدرن، تلاش‌هایی قابل ستایش در راستای نجات جریانات رو به زوال هنری داشتند.