آنچه لازم است در رابطه با ارگ بم بدانید.
فهرست عناوین
ارگ بم یکی از بهترین و قدیمی ترین آثار باستانی ایرانی است که راز های فراوانی از معماری اسلامی و ایرانی را به نمایش می گذارد. این سازه یکی از عجیب ترین سازه های ایرانی است که نمایان گر حقیقت هایی از معماری اسلامی می باشد. به عنوان یک ایرانی شناخت این سازه و بازدید از آن می تواند یک تجربه جدید و فراموش نشدنی را برای شما رقم زند.
ارگ بم واقع در شهر بم استان کرمان در جنوب شرقی ایران، بزرگ ترین بنای خشتی جهان است. در ابتدا کل ساختمان یک قلعه بزرگ بود که ارگ در آن واقع شده بود، اما از آنجا که ارگ بر ویرانه ها تسلط دارد کل قلعه اکنون با این نام شناخته می شود. این سازه در فهرست یونسکو به عنوان بخشی از میراث جهانی بم و چشم انداز فرهنگی آن به ثبت رسیده است. با بررسی این بنا می توان حداقل به امپراتوری هخامنشی (قرن ششم تا چهارم قبل از میلاد) پی برد. ارگ از قرن هفتم تا یازدهم اهمیت خود را به عنوان چهارراهی در امتداد جاده ابریشم و دیگر راههای مهم تجاری و تولید کننده پوشاک ابریشم و پنبه افزایش داده است. در 26 دسامبر سال 2003 میلادی این ساختمان تقریباً به همراه زلزله و بقیه مناطق بم و اطراف آن تقریباً به طور کامل تخریب شده است. چند روز پس از زلزله رئیس جمهور ایران محمد خاتمی اعلام کرد که ارگ بازسازی می شود.
تاریخچه ارگ بم
هیچ تاریخ دقیقی در مورد زمان ساخت بنا های ارگ بم وجود ندارد. از طریق منابع تاریخی و متون باستانی، اولین سکونتگاه انسانی در این منطقه را می توان به قلعه ای که توسط هخامنشیان در حدود 579-323 سال قبل از میلاد ساخته شده است، نسبت داد.
برخی از ویژگی های ارگ مانند استقرار آن بر روی سکویی که ترکیبی از تپه طبیعی و تراس مصنوعی است، توسط باستان شناسان با مدل هخامنشی تخت جمشید مقایسه شده است. در زمان حکومت اشکانیان، این قلعه گسترش یافته و به ارگ امروزی تبدیل شده است.
یک مطالعه مقایسه ای با عنوان بم و تاریخ مختصر سکونت و برنامه ریزی شهری در ایران به این نتیجه رسید که هسته اصلی شهر بم و بخش فرمانداری در دوران اشکانی ساخته شده است. در زمان ساسانیان قلعه توسط اردشیر بابکان تصرف و استحکامات و دیوار های جدیدی بین سالهای 224 تا 637 بعد از میلاد ساخته شده است.
در سال 645 میلادی، منطقه کرمان توسط اعراب فتح و ارگ بم در طول جنگ آسیب دیده است.
یکی از فرماندهان عرب مسجد الرسول را تاسیس کرد، این مسجد یکی از اولین مساجدی که در ایران در اوایل دوران اسلامی ساخته شده است می باشد که در ارگ واقع شده است. در سال 656 میلادی گروهی از مسلمانان شیعه به کرمان و بم فرار کردند و در ارگ بم مستقر شدند. در سال 869 میلادی یعقوب بن اللیث الصفار که با عباسیان می جنگید، خوارج را شکست داد و ارگ بم را تصرف کرد. سپس این سازه اردوگاه پایگاه دائمی او شد. نام بم برای اولین بار توسط نویسندگان اسلامی در قرن دهم ذکر شده است. به گفته این نویسندگان، بم در آن زمان بازار خوبی بود که توسط یک منطقه وسیع کشاورزی احاطه شده بود. این شهر به دلیل پارچه های نخی زیبا، قلعه ظاهرا غیرقابل نفوذ، بازارهای شلوغ و درختان نخل شهرت داشت.
پس از حمله مغول ها به ایران، بم و منطقه کرمان به خاندان قره ختاییان واگذار شد که از سال 1240 تا 1363 میلادی بر این منطقه فرمانروایی کردند. این شهر به دلیل پرورش کرم ابریشم و صنعت ابریشم شهرت جهانی یافته است. در دوران حکومت صفویه از سال 1502 تا 1722 میلادی ایران دوران آرامش و ثبات نسبی را پشت سر گذاشت. ارگ بم و بقیه کشور در این زمان به طور قابل توجهی توسعه یافته است. کاخ چهار فصل نیز در این دوره ساخته شد.
در اواخر حکومت صفویه، بم توسط بنیانگذار سلسله قاجار آقا محمد خان فتح شد. آقا محمد خان از ارگ به عنوان یک نقطه استراتژیک برای جلوگیری از تهاجمات افغان ها و بلوچ ها استفاده کرد و بدین ترتیب، آن ها به یک ارتش تبدیل شدند.
طراحی و معماری ارگ
طراحی و معماری ارگ از دیدگاه های متفاوتی بررسی شده است. از شکل فعلی ارگ، می توان دریافت که برنامه ریز ها تمام شکل نهایی ساختمان و شهر را از اولین مراحل فرایند برنامه ریزی پیش بینی کرده بودند. در طول هر مرحله از توسعه ساختمان، قسمت ساخته شده از یک شکل کامل برخوردار بود و هر قسمت اضافی را می توان به صورت یکپارچه به قسمت موجود اضافه کرد. ارگ در مرکز شهر قلعه در نقطه ای با وسیع ترین منظره برای امنیت واقع شده است.
در شکل معماری ارگ دو قسمت متمایز متفاوت وجود دارد: قسمت حاکمان در داخلی ترین دیوار دارای ارگ، پادگان، آسیاب، خانه 4 فصل، چاه آب (حفر شده در زمین صخره ای و عمق حدود 40 متر (130 فوت) و اصطبلی برای 200 اسب می باشد. اطراف محل حاکمان شامل ورودی اصلی کل قلعه و بازار در کنار محور شمال به جنوب (که ورودی اصلی را به ارگ متصل می کند) حدود 400 خانه با ساختمانهای عمومی مربوط به آنها مانند مدرسه و محل ورزش می باشد.
در بین خانه ها سه نوع خانه مختلف قابل تشخیص است: خانه های کوچکتر با 2-3 اتاق برای خانواده های فقیر در نظر گرفته شده اند. خانه های بزرگتر با 3-4 اتاق که در برخی از آنها ایوان نیز وجود دارد، برای طبقه متوسط مورد استفاده قرار می گرفته است.
مجلل ترین خانه ها دارای اتاق های بیشتر، جهت گیری های مختلف مناسب برای فصول مختلف سال،حیاط بزرگ و اصطبل برای حیوانات در مجاورت، برای افراد حکومتی مناسب شده اند. تعداد کمی از این نوع خانه ها در قلعه وجود دارد. همه ساختمان ها از آجرهای رس پخته نشده، یعنی خشت ساخته شده اند. در سال 1976 میلادی ارگ به عنوان مکان اصلی فیلم والریو زورلینی صحرای تارتارها مورد استفاده قرار گرفته است.
