قوانین حیرت انگیز در طراحی قلعه های نظامی ساسانی

مقدمه

در طول تاریخ بیش ترین بنایی که نقش موثری داشته است قلعه های نظامی بوده است. قلعه های نظامی به طور معمول به وسیله حکومت های همان دوره و در امتداد و راستای شهر های که از لحاظ سیاسی مهم بوده اند بنا می شدند و اصلی ترین وظیفه ای که این قلعه ها داشتند این بوده است که از پیکره شهر محافظت کنند. در ایران قلعه های نظامی در طول تاریخ نقش بسیار مهمی داشته اند و به عنوان یک عامل دفاعی در برابر دشمنان مورد استفاده قرار می گرفتند.

در میان تمام ادوار تاریخی قلعه های نظامی ساسانی  از قوانین و مقررات خاصی برخوردار بوده است که نقش پررنگ تری نیز داشته است. قلعه های نظامی ساسانی که در ایران از ادوار گذشته بر جای مانده است امروزه به یک جاذبه گردشگری تبدیل شده است.

قلعه فلک افلاک

یکی از قلعه های نظامی ساسانی که در این دوره ساخته شده است و از مشهورتن بسیار خاصی برخوردار است قلعه فلک افلاک می باشد که در تپه های شهر لرستان واقع شده است. ساختاری که این قلعه عظیم دارد بالغ بر 5300 متر می باشد که در نوع خود از نظر مساحت بسیار بی نظیر است. ارتفاعی که قلعه فلک افلاک دارد 40 متر بالاتر از زمین هایی می باشد که در اطراف این قلعه وجود دارد.

 قلعه سه کسان

از بزرگترین قلعه های نظامی ساسانی که در این عصر بنا شده است قلعه سه کسان می باشد که برای اینکه بتوانید از این قلعه زیبا  دیدن کنید باید به قسمت جنوب غربی شهر ایلام سفر کنید. این قلعه که  در ارتفاعات صخره ای این شهر قرار گرفته است از قدیمی ترین قلعه هایی می باشد که در دوره ساسانی در کشور ایران بنا شده است. دسترسی و همچنین رفتن به این قلعه کار بسیار سخت و طاقت فرسایی می باشد و کم تر کسی است که قادر است در برابر این سختی مقاومت کند و بتواند از این قلعه بازدید کند.

چون این قلعه نظامی در منطقه ای صعب العبور و صخره ای بنا شده است که رفت و آمد کردن به آن بسیار سخت می باشد. این قلعه نظامی از دوره ای که ساسانیان وارد کشور ایران شده و بر آن قصد حکومت کردند برای محافظت از دژ ها و شهر ها بنا شده است که به علت استقامتی که در ساخت داشته است تا به امروز  استوار مانده است.

این قلعه نظامی از شاهکار های ساخت در دوره ساسانی بوده است که در ساخت این بنا از قلوه های سنگ و گچ استفاده شده است. اصلی ترین هدفی که معماران این قلعه در ساخت آن داشته اند این بوده است . قلعه ای بسازند که غیر قابل دسترس باشد و حتی آب انبار ها که معدن آب در آن زمان بوده است را جایی در دل صخره ها بنا کرده اند. از مهم ترین ویژگی هایی که این قلعه دارد این است که دیدی 360 درجه و کامل به محیط اطراف دارد و در نوع خود برای یک قلعه نظامی بی نظیر می باشد که هیچ دشمنی قادر به فتح کردن آن نمی باشد. این قلعه در دسته قلعه های نظامی ساسانی قرار داشته است که از آن به عنوان دانشکده نظامی نیز یاد می شده است و حتی در آن نیز به ضرب سکه نیز می پرداخته اند.  اما خبر تاسف برانگیزی که در رابطه با این قله وجود دارد این است که در طی سالهای اخیر به شدت مورد هجوم افراد و تراج کسانی قرار گرفته است که آثار باستانی را به سرقت میبرند و به همین دلیل آسیب زیادی دیده است.

قلعه هزار درب

قلعه هزار درب از قلعه های نظامی ساسانی می باشد که از لحاظ تاریخی اهمیت بسیار زیادی دارد این قلعه در زمان خودش کارکرد های بسیار زیادی داشته است که هم کاربرد نظامی آن بسیار مهم بوده است و هم این موضوع که محل سکونت یکی از والی های شهر ها بوده است. این قلعه که  اکنون به یکی از آثار تاریخی بی نظیر در شهر آبادان تبدیل شده است از معماری بسیار خاصی برخوردار بوده است که باعث حیرت همه شده است.

این قلعه در سال 1379 به عنوان یک مکان تاریخی به ثبت رسیده و بعد از آن تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته است. از اصلی ترین ویژگی هایی ظاهری که این قلعه دارد این است که دارای طاق های هلالی شکل میباشد.

این قلعه که اصلی ترین کارکرد آن کارکرد نظامی بوده است دارای یک پلان مستطیل شکل بوده است. راه های بسیار طویل و طولانی در چهار طرف قلعه وجود داشته است که با استفاده از درگاههای به اتاق های اصلی وصل می شده است.و این قلعه که دارای زیر زمین های مخفی و طبقه های همکف و طبقه های بالایی بوده است بهترین مکان برای یک مکان نظامی بوده است.

پی این بنا در چهار طرف قلعه بوده است که باعث ایجاد یک حصار در دور تا دور قلعه می شده است. قطری که دیوار های این قلعه نظامی داشته است به پنج و نیم متر میرسد و از سمت شمال دیوار های این قلعه به یک پرتگاه می رسد. سفالی که در ساخت این قلعه به کار رفته است سفال نیشگونی می باشد که این سفال از مشخصه های قلعه های نظامی ساسانی بوده است و بیشتر در این دوره بوده است که مورد استفاده قرار می گرفته است.

رنگ اینت سفال ها به طور معمول نخودی رنگ بوده . آثاری که از این قلعه نظامی برجای مانده است بیانگر این موضوع می باشد که برج هایی برای نگهبانی نیز در این قلعه وجود داشته است که نشان دهنده کارکرد نظامی بسیار مهمی می باشد که این قلعه داشته است.

اگر قصد دیدن از این قلعه نظامی را داشته باشید متوجه هزار تویی که در طاق های هلالی آن وجود داشته است خواهید  شد که در یک محوطه مستطیل شکل قرار گرفته است. شکل ظاهر و پی ساختمانی این قلعه نشان دهنده این موضوع می باشد که این قلعه در چندین طبقه ساخته شده است.

قلعه هزار دختر در فیروزآباد

یکی دیگر از قلعه های نظامی ساسانی که در این دوره بنا شده است قلعه هزار دختر می باشد که در شهر فیروزآباد بنا شده است و در واقع این قلعه یک فلات کوهی می باد که کوهستان سه طرف از آن را به محاصره خود درآورده است.

وسعتی که این قلعه دارد به اندازه ای می باشد که قادر است یک لشکر نظامی را به راحتی در خود جای دهد. طرحی که این قلعه   دارد نشان دهند این موضوع است که این قلعه یم پادگان و محلی برای استراحت مهمانان بوده است.

از مهمترین بخش های این قلعه بخش مرکزی آن مهی باشد که یک شاهکار معماری بی نظیر است و از جسارت فنی بسیار بالایی در ساخت آن به کار رفته است. تالاری که به عنوان تالار اصلی این بنا در نظر گرفته شده است به شکل مدور می باشد که بر بلندترین قسمت کوه واقع شده است.

آتشکوه

یکی از ماندگار ترین بناهای تاریخی که در دوره ساسانی ساخته شده است بنای اتشکوه می باشد که معمارنی که در آن زمان در ساخت آن نقش داشتند هیچ موقع فکر نمی کردند که در حال ساخت بنایی هستند که بعد ها و در چند قرن بعد ساخت آن باعث حیرت همگان خواهد شد. این بنا که در 5 کیلومتری شهر دلیجان قرار دارد در نزدیکی روستای آتشکوه قرار دارد.

این آتشکده بسیار زیبا که دارای چهار اتاق می باشد که در زمان خودش دارای سقف و دیوار بوده است اما به مرور زمان و بر اثر فرسایش بافت خود را از دست داده است و دیوار ها و سقف های آن فرو ریخته است. علت نامگذاری این بنا به آتشکوه به این علت بوده است که در نزدیکی آتشکده ای که در دامنه های همین کوه قرار داشته است بنا شده است.

این بنا شاید در دسته قلعه های نظامی ساسانی قرار نداشته باشد اما در نوع خود بسیار بی نظیر بوده است . کار بدی که از اصلی ترین کاربرد های این قلعه بوده است این است که از آن برای روشن کردن آتش استفاده می کردند و به نوعی یک آتشکده محسوب می شده است.

این آتشکده در زمان خودش از سه بخش اصلی تشکیل شده است که تالار اصلی آن در قسمت شرقی بنا شده است که همان قسمت محل روشن کردن اتش و نیایش نیز بوده است. در شکل ظاهری می توان گفت که ترکیب این بنا بسیار عجیب می باشد که از دلیل این عجیب بودن گنبد های بسیار بزرگ و بازی است که در طراحی این بنا از آن استفاده شده است.

  سخن پایانی

سلسله ساسانیان یکی از سلسله هایی می باشد که بر ایران حکومت کرده و حکومت موفقی نیز داشته است و بسیاری از قلعه هایی نظامی ساسانی هم اکنون نیز در ایران پا برجا مانده است و از این قلعه های نظامی ساسانی به عنوان یک بنای تاریخی حفاظت می شود و به طور مستقیم تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته است. یکی از مشهور ترین قلعه هایی که در این دوره تاریخی ساخته شده است قلعه هزار درب می باشد.