بناهای پادشاهی قدیم مصر از معماری این دوران چه می‌گویند؟

در هنر و معماری مصری‌ها، شاهد شگفتی‌های بسیار زیادی هستیم. وقتی به بررسی تمدن و فرهنگ مصر می‌پردازیم، در این قوم باورهایی می‌بینیم که بسیار جذاب هستند و از سوی دیگر بسیار عجیب! مصر در دوره تاریخی خود، تقسیم به سه بخش پادشاهی کهن، میانه و جدید می‌شود.جالب است بدانید که شمال آفریقا، روزگاری منطقه‌ای بسیار حاصل‌خیز بوده‌است که چراگاه‌ها و جنگل‌های بسیار زیادی داشت، در هزاره ششم قبل از میلاد، اتفاقاتی جوی برای زمین رخ داد و زمین تحت تاثیر یک گرمای بسیار شدید واقع شد، همین موضوع، شمال آفریقا را به ماسه‌زار تبدیل کرد. یعنی مکانی که امروز بیابان است و آن را به نام صاحارا می‌شناسیم، روزگاری سرشار از نعماتی سرسبز بوده‌است. همین موضوع باعث شد جمعیتی که در این مکان ساکن بودند، شروع به کوچ کنند، گروهی به سمت مراکش و اسپانیا رفتند و گروهی به سمت نیل. حضور این افراد در دره نیل، رفته رفته و در طول سالیان، کمک کرد تا زندگی روستایی در مصر وجهه‌ای شهری به خود بگیرد و رونقی تازه بیابد.

ولی مصر طبیعتی بسیار غیر قابل پیش‌بینی دارد، همین طبیعت بر باورها، هنر و معماری مصر تاثیر زیادی داشته‌است و یکی از عناصر آن، یعنی رود نیل، بیشترین تاثیر را بر شکل‌گیری شهر‌سازی و معماری داشته‌است.

مصر را با دو قسمت مصر سفلی و مصر علیا می‌شناسیم که یکی در شمال نیل و دیگری در جنوب نیل مستقر بوده‌اند و همواره با یکدیگر کشمکش‌هایی داشته‌ا و فقط در یک دوره اتحاد این دو را می‌بینیم. هر یک نیز آثار معماری مخصوص به خود را دارند.

در اینجا به دوره اولیه مصر ( پادشاهی قدیم یا کهن) سری می‌زنیم و آثار مهم معماری آن را از نظر می‌گذرانیم. با ما همراه باشید.

مصطبه در معماری مصر

یکی از مواردی که تاثیر بسیار زیادی بر هنر و معماری مصر داشت، باور شدید آن‌ها به عالم پس از مرگ بود. همین موضوع باعث می‌شد تا معماری مقابر برای آن‌ها از اهمیت خاصی برخوردار باشد و در کنار آن در ساخت و ساز منازل و خانه‌ها، چنان دقتی به خرج نمی‌دانند. در واقع، این افراد، به جهت ماندگاری این آثار معماری در طول تاریخ، مصالح با دوام خود را صرف ساخت و ساز آرامگاه‌ها و مقابر می‌کردند، ولی در معماری خانه‌هایشان خبری از مصالحی با دوام که آن‌ها را در دوران‌های زیاد پابرجا نگه دارد نبود.

در معماری مصر، روندی رو به تکمیل از مقابر می‌بینیم و در واقع، معماری این تمدن در پی دستیابی به برترین فرم برای مقبره، روندی تکاملی را طی کرده‌ است. مصطبه‌ها اولین اشکال مقبره در معماری مصر هستند. مصطبه، سازه‌ای است چهارگوشه که از آجر و یا سنگ ساخته می‌شده است. مقابر اولیه مصر، قبل از مصطبه، به شکل تپه بوده‌اند و این فرم معماری، در تکمیل فرم قبلی است. مصطبه‌ها در ابتدا آرامگاه‌هایی تکی بودند، ولی به مرور زمان، تبدیل به مقابری خانوادگی شدند.

فضاهای مصطبه عبارتند از: سرداب ( اتاقکی که متوفی در آن جای می‌گرفت) و حجره‌هایی پیرامون آرامگاه.

جهت قرارگیری آن در امتداد 4 جهت اصلی بود. ممکن است با دیدن مصطبه فکر کنید که متوفی درون بنا دفن می‌شده ولی مصطبه فقط نمادی یادمانی است و بر روی محل دفن قرار گرفته‌است. روی آن چاهک‌هایی وجود دارد که نذوراتی از آن به داخل می‌انداخته‌اند.

گورستان زوسر در پادشاهی کهن مصر

زوسر، یکی از فراعنه مصر است که مربوط به سلسله سوم پادشاهی مصر است و ثباتی بسیار عالی به مصر بخشید و از طرفی، اقداماتی مهم در پروژه‌های ساخت و ساز و معماری مصر انجام داد. در این دوران مجموعه گورستانی زوسر را داریم که دیواری 277*544 متری، محصور است و جهت‌یابی دقیقی به سمت 4 جهت اصلی دارد.

این دیوارها از سنگ سفید ساخته شده‌بودند و ارتفاع آن‌ها حدودا 11 متر تخمین زده شده‌است. مقصود از برافراشتن این دیوارها قطعا دفاعی نبوده و اهداف زیباشناختی بیشتر مورد توجه است. این مجموعه 15 دروازه دارد که 14 عدد از آن‌ها فقط شکلی از دروازه و یا نقشی از آن هستند و دروازه ورودی واقعی فقط یکی از آن‌هاست. این سازه بسیار باشکوه بوده‌است و توجه بسیاری از مورخان را به خود جلب کرده‌است.

مجموعه مردگان زوسر، یک ورودی بسیار عجیب دارد، این ورودی در جنوب شرقی قرار گرفته و بعد از عبور از یک سرسرای ورودی به آن می‌رسیم. در وهله اول یک ورودی مرتفع و به نسبت باریک نمایان می‌شود که کمی خوف‌آور هم می‌تواند باشد. دو ردیف ستون، به دیوار متصل شده‌اند و به نوعی هدایتگر شما در مسیر ورودی خواهند بود. تزئیناتی که از ستون‌های چوبی برگرفته شده بر روی آن‌ها وجود دارد. این ستون‌ها احتمالا قدیمی‌ترین ستون‌های سنگی در تاریخ معماری مصر هستند. پس از این مسیر ورودی به میدانی می‌رسیم که احتمالا محل برگزاری مراسماتی آیینی و سنتی بوده‌است.

و اما هرم زوسر! هرمی که نام معمار آن را هم می‌دانیم، معماری به نام ایمحوتب! این هرم که نوعی هرم پلکانی محسوب می‌شود، در مصطبه جنوبی خود، کاشی لعاب‌دار دارد و نقش برجسته‌ای از زوسر نیز در آن دیده می‌شود. در واقع این هرم از دو مصطبه شمالی و جنوبی تشکیل شده و در مراحل ساخت و ساز و معماری آن، تصمیم به گسترش طرح گرفتند. بنابراین، این هرم به صورت سازه‌ای 6 طبقه با ارتفاع 60 متر درآمد. قسمتی به نام معبد مردگان در پشت آن قرار دارد که محل عبادت کاهنان بوده‌است.

دو کاخ در قسمت شمالی و جنوبی مجموعه و در قسمت شمالی، محرابی بزرگ قرار داشته‌است.

معماری اهرام مصر در زمان اسنفرو

اسنفرو، فرزند زوسر، که از 2613 تا 2589 قبل از میلاد بر مصر حکومت می‌کرد، مقبره‌سازی به صورت هرم را ادامه داد و اولین پروژه ساخت و ساز هرم در دوران او مربوط به هرم میدوم است که هرمی بود شیب‌دار. این هرم که به هرم خمیده مشهور است، هرمی است که در آن نوآوری‌هایی در تفکیک فضاها می‌بینیم و بلندای آن 150 متر است! در این هرم یک خم دیده می‌شود و به این دلیل به آن هرم خمیده می‌گویند. این خم به این دلیل است که در میانه راه متوجه شدند که باید از وزن ساختمان بکاهند و این شیب به این دلیل ایجاد شد.

هرم میدوم پس از ناکامی در ساخت هرم قبلی ساخته شد و یک لایه به آن اضافه شده‌است.

این پروژه‌ها ولی برای اسفرنو قانع‌کننده نبود و او به دنبال ساخت هرمی واقعی، آنقدر تلاش کرد تا بالاخره در هرم مصر ما شاهد تحقق رویای او هستیم. نام سرخ به دلیل رنگ سنگ این هرم بر آن نهاده شده‌است. این هرم، مکان دفن اسنفرو است.و همین هرم، الگوی معماری سایر هرم‌های مصر شد.

اهرام ثلاثه مصر، عجایب هفت‌گانه معماری جهان باستان!

سه هرم بزرگ جیزه که در فهرست عجایب هفت‌گانه دنیای باستان قرار دارند، از مهم‌ترین آثار پادشاهی کهن مصر محسوب می‌شوند. این هرم‌ها که فقط با یک نگاه به آن‌ها می‌شود به پروسه ساخت و ساز پر خرج و معماری غول‌آسای آن‌ها پی برد، رازهای زیادی را در خود دارند و عجیب بودن بسیاری از اتفاقات در رابطه با آن‌ها، مردم را به رواج خرافه‌هایی درباره آن‌ها نیز وا داشته‌است.

اهرام جیزه به نام‌های خوفو، خفرع و منکورع، در طول 75 سال ساخته شدند و بلوغ تکامل معماری مقابر مصر را می‌توان به وضوح در آن‌ها دید. اهرام مصر، برای مصریان مظهر خورشید بوده‌اند و در هرم نوشته‌ها اینگونه آمده‌است که پرتوهای خورشید را به راهی تعبیر کرده‌اند که فرعون از طریق آن به آسمان خواهد رسید. اهرام برای آن‌ها مکانی برای تولد دوباره فرعون است. مثل سایر مقابر، این اهرام نیز در چهار وجه خود بر چهار جهت جغرافیایی منطبق هستند.

در اطراف این هرم‌ها دیوارهایی قرار داشته‌است که جداکننده مکان مقدس بوده‌است. در کنار این ساختار معماری عظیم، معبد دره قرار دارد که در کنار رود نیل است. ارتباط این‌ها به این صورت است که پیکر فرعون ابتدا به مقبره اولیه می‌رفته‌است و پس از انجام عملیات‌هایی آن را مومیایی کرده، داخل صندوقی قرار داده و به هرم می‌برده‌اند. راه بازگشت نیز با سنگ به صورت کامل پر می‌شده است. به نوعی که اصلا راه ورود دیگر مشخص نبود. به نوعی هرم را به صورت کامل مهر و موم می‌کردند.

نحوه ساخت و ساز اهرام ثلاثه مصر

این اهرام نشانه‌هایی بارز و استوار از قدرت معماری مصر در دوران پادشاهی کهن هستند و خبر از علم ریاضی قوی و یک مهندسی بسیار دقیق می‌دهند، به صورتی که توانسته‌اند از آن زمان تاکنون پا بر جای بمانند. استخراج سنگ از معادن اولین مرحله از ساخت و ساز اهرام مصر بوده‌است، این سنگ‌ها متعلق به خود جیزه بوده‌اند، سنگ‌هایی که در پیکرتراشی مجسمه معروف ابوالهول نیز دیده می‌شوند.

برای داشتن قالب سنگ‌هایی بی نقص و بزرگ، متخصصانی در این امر حاضر بوده‌اند و قالب‌های سنگ باید هم‌اندازه و دقیق استخراج می‌شدند. برای یافتن چنین سنگ‌هایی باید تونل‌هایی عمیق حفر می‌شده‌است. برای جداکردن سنگ از بستر خود نیز اهرم‌هایی چوبی به کار می‌رفته‌است.

این سنگ‌ها به وسیله غلتک‌هایی بزرگ و یا سورتمه‌های چوبی به محل ساخت منتقل می‌شده‌اند. پس از آن سطوح، چکش‌کاری شده و سمباده کشیده می‌شده‌است.

درمورد نحوه قرار دادن سنگ‌ها روی هم نیز گفته می‌شود که از سطوح شیبدار، قرقره، طناب و اهرم استفاده می‌شده‌است .

نمای نهایی هرم نیز از سنگ آهک سفید بود که هم اکنون فقط در نوک خفرع می‌توان تعدادی از این سنگ‌ها را دید.

معماری اهرام مصر هنوز هم از شگفتی‌های جهان معماری محسوب می‌شود.