روکوکو تا نئوکلاسیسم، بررسی سبک امپراتوری و سبک ایالتی

بررسی تاریخ معماری و ساخت و ساز غرب، یکی از جذاب‌ترین بخش‌های معماری است که توسط آن هم می‌توانیم به جهان‌بینی یک دوره خاص تاریخی واقف شویم و هم به روند تاریخی معماری دست یابیم. در همین راستا در این نوشتار از وبسایت دکتر بخشی، به سراغ سبک نئوکلاسیسم می‌رویم و نحوه گذر از روکوکو به نئوکلاسیسم را بررسی نموده و در کنار آن سبک‌های ایالتی و امپراتوری را نیز معرفی خواهیم کرد. در صورتی که به این گونه مطالب علاقه‌مند هستید، در ادامه با ما همراه باشید.

گذر از روکوکو به نئوکلاسیسم در معماری

تا زمان سلطنت لویی شانزدهم، سبک روکوکو توانست خود را حفظ کند و در دل خود اندوخته‌هایی برای حرکت به سمت نئوکلاسیسم نیز داشته‌باشد! یعنی در اینجاست که ما شروع تبدیل روکوکو به نئوکلاسیسم را شاهد هستیم. آثار گابریل در کاخ ورسای، مثل خانه اپرا، و نمای رو به میدان لویی پانزدهم ( همان نمای دوقلو)، نمونه‌هایی از این موضوع هستند. در این دوران از نئوکلاسیسم، آپارتمان‌های زیبایی برای دولتمردان ساخته شد و دلیل آن هم توسعه املاک و مستغلات است. نمونه‌های این موضوع را می‌توان در آثار مانسار در میدان پالاس وندوم دید. نمای کلاسیک این آثار، در پس خود ساختمان‌های گوناگونی را جای داده‌است که در شکل‌گیری خود توجهی به نما ندارند. در فضاهای داخلی این آثار از نئوکلاسیسم، مد بسیار خود را نشان می‌دهد و تزئینات زیادی می‌بینیم. اتاق‌ها غالبا به همان سبک روکوکو بودند و تزئینات منحنی به صورت حکاکی شده، الگوهایی رایج بودند. نمونه‌های جدیدتر مبلمان در این دوران به وجود آمد که کیفیت بهتری نسبت به دوره قبل از خود داشتند و خطوط هندسی آن‌ها مستقیم بود. یکی از نکات جالب توجه درمورد دکوراسیون داخلی در سبک نئوکلاسیسم، معروف شدن چوب ماهگونی است. الگوی رایج این دوران نیز جزئیاتی حکاکی و طلاکاری شده است.

ولی یکی از اتفاقات جالب توجه در این دوره از نئوکلاسیسم، به دست آمدن اطلاعاتی جدید از دنیای باستان است. این جزئیات از طریق حفاری هرکولانیوم و پمپئی به دست آمد. در نتیجه، ما در اینجا کشف جزئیات تزئینی یونان را داریم و طرح‌های باستانی این تمدن کشف شدند و به این دلیل که ارتباطی با الگوهای کلاسیک در این موضوع کشف شد، مورد توجه زیادی قرار گرفت.

در این دوران از نئوکلاسیسم رایج شدن پرده در طراحی داخلی را می‌بینیم که تا قبل از آن استفاده محدودی داشت. رنگ پرده‌ها، قرمز، سبز و زرد طلایی بود و در آن‌ها حاشیه‌ها و آویزهایی به عنوان تزئین وجود داشت.

در سال 1780 میلادی با انقلابی که روی داد، سبک‌های دوره‌ای که سلطنت حامی و مشوق آن‌ها بود به پایان رسید و دوره این سبک‌ها تمام شد.

با اینحال معماران و هنرمندان، زیرکتر از آن بودند که اجازه دهند انقلاب بر روی آثار و نفوذشان تاثیری بگذارد و فضا را به گونه‌ای مدیریت کردند که به محض خوابیدن تلاطمات ناشی از انقلاب، بتوانند فعالیت خود را ادامه دهند. دایرکتوار سبک بعد از انقلاب است( این نام برگرفته از نام دولت است) و توسط ژرژ ژاکوب توسعه یافت. ژرژ ژاکوب یک نجار است که از دادگاه لویی شانزدهم اجازه فعالیت داشت.

سبک معماری پس از انقلاب فرانسه

همانطور که گفتیم ژرژ ژاکوب، سبک دایرکتوار را پایه نهاد و آثار او پیرو آثار به سبک‌های عمومی لویی شانزدهم بودند. این آثار بر الگوهای باستانی تاکید داشتند ولی شکل و شمایلی خشن‌تر با خطوط مستقیم داشتند که در جزئیات شبیه معماری مصر و یونان بودند.

جزئیات تزئینی در این دوران به نحوی استفاده می‌شد که اشاره‌ای به انقلاب داشته‌باشد، یعنی با درون‌مایه‌هایی مثل رنگ‌های پرچم فرانسه، دستانی گره خورده، نیزه، شمشیر و …! این‌ها الگوهایی متفاوت در این عصر بودند.

در سال 1799 با به قدرت رسیدن ناپلئون، این اشارات محبوبیت بیشتری یافتند و و دوره کوتاهی را می‌بینیم که به سبک کنسول معروف است، یا همان سبک جمهوری.

لشکرکشی‌های ناپلئون به مصر، درون مایه‌هایی مصری به آثار بخشید.

در این دوران از پرده‌های پارچه‌ای و پارچه‌های دیواری، بسیار استفاده می‌شد. اگر بخواهید از طراحی داخلی و دکوراسیون داخلی این دوره بیشتر بدانید، باید بگوییم که پارچه‌های زربافت و ابریشم راه راه بسیار به کار می‌رفت و میزها با رویه مرمری و پایه‌های سه تایی فلزی، به تقلید از طرح‌های روم باستان روی کار آمد و این نشان‌دهنده قدرت روم باستان بود.

ظهور سبک امپراتوری در خلال نئوکلاسیسم

اگر می‌خواهید با اولین طراحان داخلی به صورت رسمی آشنا شوید، در این قسمت با ما همراه باشید. سبک‌های دایرکتوار و کنسول که در بخش قبل معرفی کردیم، قبل از سبک امپراتوری قرار دارند. این سبک نامش را از امپراتوری ناپلئون اول گرفته‌است. در اینجا با دو شخصیت مهم در دنیای معماری و طراحی داخلی آشنا می‌شویم. پییر فرانسوا لئونارد فانتین و شارل پرسیه! این دو نفر، در پاریس و رم به عنوان دانشجوی معماری یکدیگر را ملاقات کرده‌بودند و پس از آن شراکتی داشتند که باعث شد امپراتور از حامیان طراحی داخلی و معماری باشد. این دو نفر را از اولین طراحان داخلی به معنای شناخته شده امروزی به حساب می‌آورند که در دوران نئوکلاسیسم ظاهر شدند.

قبل از این دو نفر، فضاهای داخلی، با همکاری معماران، هنرمندان و استادکاران ساخته می‌شد و نظرات یکپارچه نبود و نمی‌توانیم جهت‌گیری خاصی به آن بدهیم. پرسیه و فانتین، مثل طراحان امروزی، توسعه فضاهای داخلی را تحت اختیار و کنترل خود گرفتند و این یک نوع انقلاب در عرصه طراحی داخلی آن دوران است.

این دو معمار نئوکلاسیسم کار جذابی کردند و آن هم ارائه آلبوم‌هایی از کارهایشان بو، این موضوع باعث شناخته شدن این دو در کشورهای اروپایی شد. این موضوع باعث شد که بعدها سبک امپراتوری محبوبیت بیشتری داشته‌باشد و تقلید زیادی از آن صورت بگیرد.

ویژگی‌های آثار عبارتند از: درون مایه‌های پمپینی( شهری ایتالیایی که در زیر خاکستر آتشفشان پنهان بود)، ارجاعات امپراتوری و نظامی و ادغام حسی از سختی با اشرافی‌گری.

یکی از اقدامات این دو، باز طراحی اتاق‌های کاخ فونتن بلو به سبک امپراتوری نئوکلاسیسم است. در اتاقک خلوت، دیوارهای قرمز پمپئی، نوارهای طلاکاری شده، آینه‌ها و مبلمان سیاه و طلایی را می‌بینیم. اتاق کار در این قصر، با گوشه‌های نیم‌دایره برای امپراطور طراحی شده‌است که تزئینات آن عبارتند از دیوارهایی از ابریشم سبز و طلایی که با میله‌های عمودی طلایی نگه داشته شده‌اند.

و یکی از جذاب‌ترین آثار این دو، باز طراحی فضای داخلی قصر ییلاقی مالمزون است که در نزدیکی پاریس قرار دارد و برای اسکان ژوزفین همسر ناپلئون بوده‌است. در این قصر می‌توان جایگاه ناپلئون و جزئیاتی در رابطه با شخصیت او را در تمامی فضاها بازجست و اتاقی با شکل خیمه‌ای در این عمارت وجود دارد که تداعی‌گر اشغالگری ناپلئون در جنگ است. این اتاق را در تصویر بالا می‌بینید.

آشنایی با سبک ایالتی در معماری نئوکلاسیسم

نما در فرانسه در سبک رنسانس برای قشر مرفه و ثروتمند طراحی شده‌بود و سایر شهروندان غالبا مبلمانی متوسط و خانه‌هایی قرون وسطایی داشتند. در قرن‌های 17 و 18 میلادی، با ظهور استادکاران و کاسبان حرفه‌ای از طبقه متوسط، افرادی پیدا شدند که می‌توانستند سطحی نسبی از طراحی تجملاتی را به خانه خود بیاورند.

در واقع، مردم سطح متوسط جامعه نیز خواهان اتفاقی بودند که در کاخ‌ها و خانه‌های اشرافیون در زمینه معماری می‌افتاد، گاه با همان ظرافت. در این زمان بود که با آگاه شدن سازندگان منسوجات و مبلمان از این تقاضا، محصولاتشان شروع به توسعه کرد. به این موضوع ‘Filter down’، می‌گویند و باعث ایجاد سبکی بی‌نظیر در معماری شد که بسیار مورد قبول بود و هنوز تاثیراتش نمایان است، یعنی سبک ایالتی که در بستر نئوکلاسیسم شکل گرفت.

مبلمان سبک ایالتی در مناطق مختلف فرانسه، متفاوت هستند ولی می‌توان آن‌ها را نوعی ساده شده از مبلمان‌های دوران لویی چهاردهم و پانزدهم دانست. در این سبک، جزئیات حکاکی شده گل و منحنی را می‌بینیم و مصالح نیز معمولا چوب است، یعنی چوب درختانی مثل بلوط، گردو، گیلاس، سیب و گلابی!

در این دوران افزارهای فلزی توسعه یافتند، مثل لولای در، سوراخ محل کلید قفل و …

صندلی‌ها در این سبک نئوکلاسیسم از الگوی سبک متعالی تبعیت می‌کردند ولی حجم جزئیات کم شده بود و طرح آن‌ها ساده‌تر بود.

ساعت نیز یکی از اقلام مهم در طراحی داخلی محسوب می‌شود. ساعت‌ها به همان سبک روکوکو بودند. مبلمان نیز رویکردی نئوکلاسیسم-امپراتوری داشت که الگوهای روستیک آلمان را نیز با آن تلفیق می‌کرد.

سبک بیدرمار در طراحی داخلی نئوکلاسیسم

مبلمان بیدرمار، در سبک نئوکلاسیسم، برای طبقه متوسط ساخته می‌شد و ظرافت قابل توجهی در آمیخته با زیبایی داشت. این مبلمان، فرم‌هایی ساده دارد که تزئینات در آن در حداقل قرار دارند. در آن از چوب‌های مختلفی استفاده شده‌است، مثل نارون قرمز، افرا و یا چوب غان. جزئیات در این سبک، به رنگ مشکی است و در برخی از قفسه‌ها و کمدها معرق‌کاری را نیز می‌بینیم. روکش اثاثیه‌ها یا مخملین است و یا کبریتی. پرده‌ها نیز عمدتا با همین بافت انتخاب می‌شد که از نکات جالب توجه این سبک است.

سبک بیدرمار در جنوب آلمان متولد شد و کم کم به سوئیس و اتریش راه یافت.

در حالت کلی باید بدانیم که سبک نئوکلاسیسم در پاسخ به سبک روکوکو ایجاد شد و اگر تمامی موارد قبل را از نظر بگذرانید می‌بینید که در تمام آن‌ها هندسه‌ها و نقوش به سمت سادگی رفته‌اند، یعنی هر آنچه در سبک روکوکو نداریم. در روکوکو عموما نقوش پیچیده و تزئینات شدید در معماری را شاهد هستیم و استفاده افراطی در برخی از موارد، باعث شد بسیاری از تاریخ‌نگاران، این دوران را دوره افول و بی هویتی در معماری بدانند و حتی دوره شرمساری! با اینحال در دوران نئوکلاسیسم که در قبل بررسی شد، این موضوع تا حدی جبران شده‌است و شاهد بروز عناصر سبک کلاسیک به صورتی امروزی‌تر نسبت به دوران خود هستیم.