بررسی آثار هنر و معماری رومی در گذر زمان

پس از اتروسک‌ها، هنر و معماری رومی، هنر غالب ایتالیا محسوب می‌شود. رومی‌ها مردمانی از نژادهای گوناگون بودند که در گستره فرمانروایی خود، فرهنگ، زبان و سنت‌های مختلفی را جای داده بودند. مثل تمام تمدن‌ها، هنر روم، در ابتدا متاثر از هنر فرمانروایی قبل از خود بود یعنی یونان و اتروسک! و پس از آن، می‌توانیم ویژگی‌های مستقلی در این هنر بیابیم.

هنر و معماری روم را می‌توان مرحله اولیه هنر اروپای غربی دانست. در این هنر، علاوه بر مفاهیم کلاسیک، شاهد بیان مفاهیم غیر کلاسیک نیز هستیم.

اتروسک‌ها، نژادی آریایی داشتند و مذهبی بسیار شبیه به مذهب مصریان. فرهنگ این قوم، تاثیر بسیار زیادی بر هنر و فرهنگ رومی داشت و تاثیرات آن را به وضوح بر معماری رومیان نیز می‌بینیم. در معماری اتروسکی عملکردهای مختلفی طراحی شده‌است. از جمله معابد و مقبره‌ها و مهم‌ترین مقابر آن‌ها، مقابر صخره‌ای مربوط به قرن سه میلادی هستند که در آن‌ها طراحی داخلی منحصر به فردی نیز می‌بینیم. گفته می‌شود این طراحی داخلی برگرفته از خانه‌های آن‌ها بوده‌است و در نقوش برجسته و حکاکی‌ها نیز ابزار و ادوات زندگی روزانه دیده می‌شود. این مقابر ستون‌هایی چهارگوش دارند و در سقف از الوار استفاده شده‌است. ولی از معابد اتروریایی چیز زیادی باقی نمانده‌است به جز پی‌هایی سنگی.

معابد بر روی یک صفه قرار می‌گرفتند، عرض معبد و مقصوره یکی است پلکانی آن را به سطح زمین متصل می‌کرد. تفاوت عمده دیگر با معماری معابد یونانی این است که مقصوره‌ها سه قسمتی هستند و نوعی گرایش به فضاسازی را نیز مشاهده می‌کنیم. با اینحال معماری آن‌ها به زیبایی معماری معابد یونانی نیست.

شهرسازی اتروریایی نیز در نوع خود جالب است و در آن شاهد نظام “کاردو” و “دکومانوس” هستیم. نظامی که شهر را به نواحی مختلفی تقسیم می‌کرد و  یک محور شمالی جنوبی و یک محور شرقی غربی داشت که برگرفته از طبیعت منطقه بود.

اتروسک‌ها تاثیرات فراوانی بر رومیان داشته‌اند و گفته می‌شود که رومیان بسیاری از فنون مثل پل‌سازی، احداث دژ و فاضلاب را از آن‌ها آموخته‌اند. دروازه آگوست و پروجا تنها اثر معماری کاملا پابرجا از اتروسک‌هاست.

هنر و معماری رومی‌ها

تاریخ روم باستان به سه دوره پادشاهی، جمهوری و امپراطوری تقسیم می‌شود، اگر چه مشخص نیست که حکومت روم باستان دقیقا به چه صورت شکل گرفته‌است . دوره پادشاهی از 753 تا 510 قبل از میلاد را در بر می‌گیرد، دوره جمهوری نیز مربوط به 510 تا 27 قبل از میلاد است، از سال 27 قبل از میلاد نیز دوره امپراطوری را داریم.

هنر و معماری روم را یک هنر التقاطی می‌دانیم که در آن می‌توان ردپای اتروسک، یونان، مصر و آسیای غربی را دید که با هنر بومی روم مختلط شده‌اند. در واقع هنر یونانی در نوع هلنی خود به روم نفوذ کرد و هنر روم در بخشی از خود، معماری یونان را به ارث برده‌است. در آینده می‌بینیم که همین هنر الگوی معماران رنسانسی قرار می‌گیرد.

در ادامه معماری دوران‌های گفته شده را به صورت جداگانه بررسی می‌کنیم.

معماری روم در دوران جمهوری

در این دوران، رومی‌ها بیشتر به دنبال کشورگشایی بودند و به همین دلیل، هنر خاص خود را نداشتند و هنوز سایه دوران هلنی بر هنر و معماری آن‌ها دیده می‌شد. رومیان تندیس مومیایی صورت و تصاویر اجداد خود را نگه می‌داشتند و معماری این دوران غالبا به شهرسازی اختصاص دارد. در دوران جمهوری، توجه چندانی به طراحی عبادتگاه و ساخت و ساز آن نشده‌است و معبد کانسپت قابل توجهی برای رومیان نبوده‌است. در واقع، موضوع اصلی معماری رومیان، ابنیه بزرگ و عمومی است. در ادامه بناهای معروف دوران جمهوری را از نظر می‌گذرانیم.

معبد فورتاناویریلیس

در اواخر سده دوم قبل از میلاد، معبدی که آن را به نام فورتاناویریلیس می‌شناسیم در شهر رم ساخته شد. این معبد ترکیبی است از معماری آتروسکی و یونانی ولی خصوصیات رومی‌واری نیز دارد. سکوی بلند اطراف بنا، خبر از شیوه اتروسکی ساخت معبد می‌دهد و از سوی دیگر، سبک یونیک را در کل ساختار معبد می‌بینیم. مقصوره اصلی معبد، به اندازه تمامیت معبد است ولی در معابد یونان اطراف مقصوره ستون‌هایی می‌دیدیم. در واقع در معابد رومی، با یک معبد دور ستونی مواجه نیستیم و مقصوره نیز سه بخشی نیست. در معماری معابد رومی، آن حالت مجسمه‌وار وجود ندارد و فضاسازی انجام شده‌است. در این معابد از روش‌هایی برای کاستن از نگین‌وارگی معبد یونانی بهره برده شده‌است، مثل حذف سکو، ایجاد محور و پلکان!

معبد سیبول بنایی از معماری رومی

در اولین سده قبل از میلاد، معبد سیبول در شهر تیولی ساخته شد و در آن ستون‌های کرنتی یکپارچه می‌بینیم؛ یعنی برخلاف یونانیان که از قطعاتی برای ساختن ستون استفاده می‌کردند، رومیان ستون کرنتی را یکپارچه ساختند. تغییر اساسی بعدی، مربوط به مصالح به کار رفته شده‌است، در این معبد، از بتن در ساخت دیواره مقصوره استفاده شده‌است( برخلاف یونانی‌ها که از سنگ استفاده می‌کردند) و در تزئینات کتیبه‌ها حلقه‌های گل را مشاهده می‌کنیم که یکی از پرداخت‌های محبوب رومی بوده‌است.

مزیت استفاده از بتن برای رومیان در این بود که این ماده خاصیت چسبندگی بالایی داشت و می‌توانستند بدون استفاده از تیر و ستون، دهانه‌های بزرگ را بپوشانند. رومیان به فضاهای داخلی و طراحی داخلی اهمیت بسیاری می‌دادند و می‌توانیم معماری آن‌ها را معماری فضاسازی بدانیم.

فوروم‌ها در معماری رومی

در این دوره از معماری رومی، شاهد ساخت و ساز ساختارهایی به نام فوروم هستیم که مجموعه میدانی است با فضای باز که در اطراف آن‌ها ستون‌هایی قرار گرفته‌است. این فورم‌ها، محل داد و ستد و تجمع مردم بوده‌اند و نوعی مرکزیت داشته‌اند. مراکز شهری بسیار مهم، مثل دادگستری، بازار و یا معابد در این فضا قرار داشته‌اند و از نمونه‌های مهم آن‌ها، فوروم رم و پومپئی است. در فوروم پومپئی، کهن‌ترین آمفی‌تئاترها و گرمابه دیده می‌شود که همانطور که می‌دانید به دلیل آتشفشان مهیب این منطقه، پوشیده از خاکستر سخت است.

فوروم پومپئی را می‌توان از مهم‌ترین‌های این نوع معماری در دوره جمهوری روم دانست که در آن بسیاری از کاربری‌ها وجود دارد. فوروم، قلب تپنده شهر بوده‌است.

بررسی معماری دوران امپراطوری

با قتل ژولیوس سزار، سناتورها حکومت را به دست گرفته و در دوره‌ای 150 ساله، روم در صلح و آرامش بود و در بسیاری از موارد، مثل هنر و معماری در اوج خود قرار داشت.

در این دوره به دلیل گسترش و رشد شهرها، معماری خانه‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است. خانه‌های ویلایی در اطراف شهرها ساخته شد و شاهد نوعی جدید از معماری مسکونی هستیم و آن هم بلوک‌های آپارتمانی است.

معماری خانه‌های رومی

خانه‌های رومی عبارتند از: دوموس، دستگاه عمارت و ویلا که در ادامه هر یک را شرح خواهیم داد.

دوموس، که به سرای رومی نیز مشهور است، خانه‌ای اعیانی محسوب می‌شد که در ساخت و ساز آن، سنت کهن ایتالیا در نظر گرفته می‌شد.دهلیزی سرگشاده در دوموس وجود دارد که وجه شاخص آن است که نوعی حوض‌خانه است، در واقع همان آتریوم که از معماری آتروریایی به ودیعه گرفته شده‌بود.

دستگاه عمارت، از دوموس کمی محقرتر است و نوعی ساختمان عمومی است برای مستقر شدن مردم. در واقع دستگاه‌های عمارت، پدران آپارتمان‌های امروزی هستند! این بناها در اطراف یک حیاط مرکزی ساخته می‌شدند و مغازه‌هایی رو به خیابان داشتند. اجاره‌نشینی نیز در این ساختمان‌ها مرسوم بود.

و ویلاهای رومی، ساخت و سازی هستند برای زندگی افرادی خاص از جامعه. این ویلاها ابهت خاصی داشتند و نمایانگر روحیه مردم روم بودند.

معماری کولسئوم در روم( آمفی تئاتر فلاویوس)

کولسئوم، یکی از باشکوه‌ترین آمفی‌تئاترهای روم است که هنوز در میانه شهر رم طنازی می‌کند. کلسئوم، نمایش‌خانه‌ای سر باز است با ظرفیت 50 هزار نفر، که در آن انواع مسابقات و ورزش‌ها صورت می‌گرفته است. در واقع، این آمفی‌تئاتر محل فجایعی وحشتناک به صورت نمایش بوده‌است که در فیلم‌های گلادیاتوری نمونه‌های آن را می‌بینیم.

پلان این ساختمان بیضی است با قطر بزرگ 190 متر، قطر کوچک 165 متر و با ارتفاع 48 متر. در این بنا دو نوع تاق گهواره‌ای و متقاطع به کار رفته‌است و هر سه شیوه ستون یونانی را نیز مشاهده می‌کنیم. نمای ساختمان از سنگ تراشیده به صورت خشکه‌چین است و این سنگ‌ها با بست فلزی به هم متصل شده‌اند.

در زیر میدان، فضای نگهداری حیوانات درنده و گلادیاتورها را مشاهده می‌کنیم.

معبد پانتئون بنایی مهم از معماری روم

این بنا در 118 قبل از میلاد در زمان آدریانوس ساخته شده‌است. این معبد، پلانی دایره‌ای دارد با بدنه‌ای استوانه‌ای که تحولی در معماری معابد محسوب می‌شود. در معماری رومی تغییری عظیم در استفاده از طاق و قوس صورت گرفت که در این بنا به وضوح دیده می‌شود. منفذی به قطر 9 متر در بالای معبد است که نور را به درون هدایت می‌کند.

دیوارهای پانتئون بسیار ضخیم هستند و از طریق ایجاد پستوهایی، سبک شده‌اند. جالب است بدانید ضخامت این دیوار در قسمت پی 7 متر است!

در جلوی پانتئون، رواقی مستطیل شکل می‌بینیم که مانند رواق‌های یونانی است با 8 ستون کرنتی که به بدنه معبد متصل هستند. در جلوی رواق، حیاطی قرار دارد که ستون‌بندی شده‌است. فضای درونی پانتئون کاملا پیوسته است و این نشان‌دهنده مهارت رومیان در ایجاد فضای وسیع با تکنیک تاق و قوس در ساختمان است.

در نهایت شاید بتوان مهم‌‎ترین وجه تفاوت معماری روم و یونان را نگرش آن‌ها به فضاهای درونی و بیرونی دانست به صورتی که در یونان یک معماری برون گرا و در روم یک معماری درونگرا داریم.