معابد و مقبره‌های پادشاهی جدید مصر، عصری نو در هنر و معماری مصری

در روند پر مخاطره تاریخی مصر، دوره‌ای وجود دارد به نام پادشاهی جدید که هنر و معماری مخصوص به خود را داشته و مصر در آن ساخت و ساز جدیدی را تجربه می‌کند. در 1720 قبل از میلاد، هیکسوس‌ها به مصر سفلی حمله کردند و توانستند بر آن حاکم شوند. هیکسوس‌ها از آواریس بر مصر حکومت می‌کردند تا اینکه در 1567 قبل از میلاد توسط پادشاه تیبز مغلوب شده و از این ناحیه بیرون رانده شدند. این گروه، سهم چندانی در هنر و معماری مصری‌ها ندارند، ولی مردمانی جنگجو بودند که پیشرفت‌های بسیاری در زمینه سلاح داشتند، آن‌ها این فن را به مصر آوردند و اسب، ارابه و نیزه‌های بزرگ به سلاح‌های مصری اضافه شد که توانست قدرت نظامی بیشتری به آن‌ها ببخشد. پادشاه تیبز، احمس اول، بانی بنیان‌گذاری هجدهمین سلسله در مصر است که ما آن را به نام پادشاهی جدید می‌شناسیم. این سلسله پادشاهی تا 1069 قبل از میلاد بر مصر حاکم بود و حکومتی مستعمره‌گر بود که به پیشروی و کشورگشایی فکر می‌کرد. در این دوران شاهد گسترش مرزهای مصر هستیم.

در ادامه با تاثیرات این گروه بر مصر در زمینه معماری و ساخت و ساز آشنا خواهیم شد. با ما همراه باشید.

معماری معبد مردگان و آشنایی با حتشپسوت

بی‌شک یکی از جنجال‌برانگیزترین شخصیت‌های جهان باستان، حتشپسوت است که نخستین فرعون زن مصر محسوب می‌شود. حتشپسوت خواهر ناتنی و همسر توتموس دوم بود و فرزندی نداشت و پادشاهی به فرزندی از زن دیگر این فرعون می‌رسید( توتموس سوم). در اینجا بود که حتشپسوت پس از مرگ همسرش خود را فرعون نامید و گفت که تا زمان بزرگ شدن توتموس سوم، پادشاه او را به جانشینی برگزیده است و توانست بزرگان مصر را نیز با خود همراه کند و پادشاهی را به دست بگیرد. او حدود دو دهه، یکی از پر قدرت‌ترین امپراطوری‌ها را داشت. پیکره‌هایی از او در سراسر مقر فرمانروایی مصر تراشیده می‌شد که جامه مردان را بر تن داشت. در کتیبه‌های مصری نیز از حتشپسوت به عنوان اعلی حضرت یاد شده‌است. یکی از آثار بسیار مهم معماری پادشاهی جدید مصر، مربوط به حتشپسوت است، که معبد و مقبره‌ای است که در زمان زنده بودن این فرعون زن، به دستور و نظارت خود او ساخته شده‌است. این معبد-مقبره، بخش‌های مختلفی دارد که در ادامه بررسی خواهیم کرد.

معبد مردگان( معبد حتشپسوت)، وقف هاتور( ایزدبانوی مادر) بوده‌است و شامل معبد مردگان، مقبره صخره‌کند، مسیر مراسم و نمازخانه‌هایی فرعی است.

در معماری این مقبره، سه ردیف تراس مشاهده می‌کنیم و یک محور که در اطرافش مجسمه‌های ابوالهول قرار گرفته‌اند. تراس‌ها با رمپ به هم متصل شده‌اند. در دو سمت حیاط محصوری که در این مجموعه وجود دارد، فضاهایی در دل کوه مشاهده می‌شود. زورقی در انتهای محور وجود دارد که آن را برای مراسم حمل می‌کرده‌اند.

در این معبد-مقبره، سازه معماری با بستر طبیعی ترکیب شده‌است. یکی از موارد جالب توجه درمورد این مکان، طراحی منظر آن است، حتشپسوت دستور داده‌بود که گیاهانی نادر از سراسر جهان به این بنا آورده شوند و بر روی تراس‌ها باغ‌هایی منحصر به فرد ایجاد شده‌بود.

ستون‌ها فاقد پرداخت هستند، ولی در دیوارهای داخلی تزئیناتی مشاهده می‌کنیم.

ستون‌ها در مقبره حپشتسوت، چهارگوش و ساده هستند و گاه به صورت شانزده ضلعی نیز تراش خورده‌اند. معماری این معبد را حدودا 200 پیکره و نقش برجسته پرداخت کرده‌اند. رنگ غالب این کار رنگ‌هایی روشن هستند که بیشتر نمایانگر زنانگی حتشپسوت هستند و شاید به عمد برای معرفی نوع مالکیت فضا به این صورت به کار گرفته شده‌اند.

معماری مجموعه کرنک در پادشاهی جدید مصر

این مجموعه بی‌شک یکی از شگفت‌انگیزترین آثار تاریخی مصر است. کرنک، ترکیبی است گسترده از ساختمان‌هایی متفاوت و نکته جالب توجه در آن این است که ساخت آن در دوره‌هایی مختلف از مصر تداوم داشته‌است. در زمان سلطنت سونسرت اول آغاز شد و تا آخر پادشاهی جدید ادامه داشت. یعنی از پادشاهی میانه تا جدید مصر را در بر می‌گیرد. نام این مجموعه از روستایی نزدیک آن برگرفته شده‌است.

در واقع می‌توان گفت که در ساخت و ساز این مجموعه، حدود 30 فرعون دخیل بوده‌اند و همین موضوع این اثر معماری را به اثری شگفت‌انگیز با ارزش تاریخی بالا تبدیل کرده‌است. می‌توان مجموعه کرنک را از بسیاری از لحاظ کاملا یونیک و منحصر به فرد تلقی کرد، به گونه‌ای که مشابه آن را در سایر نقاط جهان نتوان یافت. مورد جالب دیگر نیز تعدد خدایان این مجموعه است.

درواقع مجموعه کرنک، یکی دیگر از آثار مهم دوران پادشاهی جدید مصر است، که شامل قسمت‌های مختلفی است؛ از چند ورودی تشکیل شده‌است، چند معبد را در خود جای داده( معبد آمون، رامسس سوم، اپت، خونسو، پتاه و …) و بخشی به نام دریاچه مقدس دارد.

بنیان‌گذار این مجموعه رامسس اول است و یک شهر-معبد، محسوب می‌شود. معماری این مکان بسیار مهم و جالب توجه است و مکانی بوده برای برگزاری مراسم‌های دسته‌جمعی مذهبی و آیینی.

دیوارهای این مجموعه بلند است و به صورت مورب قرار داردو یک ورودی وسیع مرکزی داشته که حیاط مقدس را می‌توان از آن دید. در ابتدای ورودی یک تک ستون قرار دارد که در معماری آن زمان مرسوم بوده‌است.

بسیاری بر این باورند که معبد خونسو در این مجموعه، نماینده تمام عیاری از معماری و هنر مصر است.

معماری معبد آمون در مجموعه کرنک

این معبد دو ورودی دارد که هر یک مربوط به یک گروه خاص است. یک ورودی برای افرادی است که از سمت نیل می‌آمدند و ورودی بعدی به افرادی که از الاقصر می‌آمدند مربوط است. این دروازه‌ها برج‌هایی دارند که می‌تواند از نکات مهم معماری آن‌ها تلقی شود. پس از دروازه دوم به تالار 40 ستون می‌رسیم (تالار اصلی مجموعه)، که در آن ستون‌هایی با فواصل کم به ارتفاع 24 متر وجود دارد. این ستون‌ها قطور هستند( برای تحمل بار سقف). قطعا این نوع از طراحی القا کننده قدرت این سلسله نیز هست و عمدا برای جلوه بیشتر و نمایش عظمت و شکوه، معماری اینچنینی داشته‌اند.

بر روی این ستون‌ها تصاویری از رسوم مذهبی مصریان و دستاوردهای آن زمان پاشاهان حکاکی شده‌است تا ناظرین در آینده با این موارد آشنا شوند.

معبد رامسس دوم ابوسمبل

در ابوسمبل مصر، معبد رامسس دوم را می‌بینیم که از آثار برجسته معماری مصر محسوب می‌شود. این معبد متعلق به آخرین فرعون مصر است که قبل از خروج قوم موسی از مصر بر این مکان حکم‌رانی می‌کرده‌است. او با تندیس‌هایی غول‌آسا از خود در این معبد، سعی در نمایش عظمت خویش داشته‌است. نکته جالب توجه در مورد معبد این است که در سال 1968 برای جلوگیری از فرو رفتن آن در آب، آن را به مکانی دیگر منتقل کردند! ستون‌های معبد ابوسمبل باربر نیستند، در واقع از خود کوه تراشیده شده‌اند و ستون نما هستند( مثل مقابر بنی حسن). در آن کاریاتیدهایی مشاهده می‌شود( ستون‌هایی به شکل پیکره). در این معبد، سازندگان، بزرگ‌نمایی غیر عادی را از اصول کار خود قرار داده‌اند.

معماری معبد هوروس در مصر

در دوره حاکمیت بطالسه، در ادفوی مصر، معبدی بنام معبد هوروس ساخته شد که از آثار مهم معماری این دوران است. دروازه‌ای، سردر را به دو بخش تقسیم کرده‌است که در دو طرف آن شکاف‌هایی برای نگهداری پرچم وجود دارد و نقوشی برجسته نیز بر روی آن می‌بینیم.

در این مجموعه معماری مهم، یک حیاط داخلی وجود دارد که در سه طرف آن ستون‌هایی واقع است و بعد از آن تالاری بین حیاط و قدس الاقداس با محوری بسیار بلند قرار گرفته‌است. این تالار ستون‌دار، سقفی از تخته سنگ دارد ک بر روی ستون‌هایی عظیم قرار گرفته‌است. تیرها نیز از سنگ هستند و یادآوری از معماری سنگی مصر هستند.

جمع‌بندی

مصر در دوران باستان خود، به سه دوره پادشاهای کهن، میانه و جدید تقسیم می‌شد که هر یک آثار معماری مخصوص به خود را داشتند. دوره شکوه مقبره‌سازی مصر مربوط به دوران کهن مصر است که می‌توان آن را دوران طلایی اهرام مصر دانست، در دوره پادشاهی میانه، معماری مصر تا حدی افت کرده و در آن خبری از شکوه و عظمت دوره پیشین نیست و در نهایت در پادشاهی جدید، معابدی باشکوه را می‌بینیم که خبر از پیشرفت دوباره معماری مصر در این دوران می‌دهند.

معابد باشکوه دوران پادشاهی جدید مصر، در خود مقابری نیز دارند که بیشتر می‌توان این دوران را دوره معبد-مقبره دانست. تراشیدن مقابر و معابد در دل صخره‌ها، این معماری را به نوعی معماری ارگانیک تبدیل کرده‌است. مقابر عموما در دل صخره قرار دارند و برای رسیدن به آن‌ها باید از دالانی طویل عبور کرد. مصریان در این دوران نیز بر سنت قدیم خود بودند و راه رسیدن به اتاق تدفین را پنهان می‌کردند. در امتداد ساحل رودخانه نیز مقبره‌هایی می‌بینیم.

معابد مصری، در زمان حیات پادشاه، محلی بود برای پرستش خدا توسط پادشاه( خدایی که پادشاه آن را محافظ و حامی خود می‌دانست) و بعد از مرگ او به نمازخانه مردگان تبدیل می‌شد.

بی شک باشکوه‌ترین معبد-مقبره مصر، متعلق به حتشپسوت است، وی برای ماندگاری در تاریخ، تمام جاه‌طلبی خود را در این بنا در معرض نمایش قرار داده‌است.

این مقبره نکات بسیار جالب توجهی در معماری خود دارد، از تناسبات بصری با محیط اطراف گرفته تا توالی رنگ‌های تاریک و روشن در آن. این موضوع به نوعی تکرار کننده الگوی صخره‌ای این منطقه و پرتگاه‌هاست.

برای آشنایی با معماری دوران کهن و میانه مصر به سایر نوشتارهای وبسایت ما مراجعه کنید.