معماری دوره غزنویان و ویژگی‌های ساخت و ساز این دوران

در بررسی پیشینه هنر و معماری دوره غزنویان، ابتدا با خلاصه‌ای از پیشینه این سلسله آغاز می‌کنیم. در اواخر حکومت سامانیان، سرداری ترک به نام آلپتکین، با همدستی عده‌ای دیگر، قصد داشت ” نصر بن عبدالملک بن نوح” از اعضای خاندان سامانی را به حکومت برساند، ولی این امر با موفقیت مواجه نشد و به جای آن، “منصور بن نوح” بر تخت نشست. پس از این واقعه، آلپتکین به غزنین در افغانستان رفت و حکومت آن ناحیه را به دست گرفت. سبکتکین، داماد او، و از نام‌دارترین جانشینان اوست. او دارای وجهه بسیار خوبی بین بزرگان ترک‌تبار بود و سرداری شایسته بین آن‌ها محسوب می‌شد. دولت سامانی در این زمان، در ضعیف‌ترین حالت خود قرار داشت و مشکلات بسیاری داشت. سبکتکین به کمک آن‌ها شتافت و سرداران یاغی خراسان را به نفع سامانیان سرکوب کرد. سامانیان که خود را وامدار سبکتکین می‌دانستند، اداره خراسان را به پسرش محمود دادند و محمود پس از درگذشت پدر به حکومت غزنین رسید.

دولت غزنوی، حکومتی ترک‌تبار و مسلمان بود و محدوده حکومت آن، به جنوب آسیای میانه و بخشی از شرق خاورمیانه می‌رسید. خلافت عباسی این حکومت را به عنوان مروج اسلام قبول داشت. شهرت این حکومت هم بیشتر به دلایل فتوحاتش در هند است. غزنویان به دلیل اینکه نخستین بار از غزنین حکومت را آغاز کردند به این نام معروف هستند.

در معماری این دوران، ساختار 4 ایوانی برای اولین بار بعد از اسلام احیا می‌شود. در این دوره اولین نمونه‌های خط کوفی را در بناها می‌بینیم که بر روی گچ نیز استفاده شده‌است.

در حالت کلی می‌توان گفت که غنائم و ثروت هند، بر معماری و شهرسازی این دوران تاثیر بسیاری گذاشته‌است. رشد بعضی از ویژگی‌های هنر و معماری در دوران غزنوی، نشان‌دهنده آن است که غزنویان از گنجینه‌هایی که به سوی غزنه می‌آمده و همینطور از فن و هنر صنعتگران مناطق تحت تصرفشان استفاده می‌کرده‌اند و از این مورد به عنوان یک امتیاز برای بهبود کیفیت ساخت و ساز خود بهره می‌برده‌اند.

در این مورد که در این دوره از غنائم هند در جهت عمران مملکت استفاده می‌شده‌است، شکی نیست. با اینحال، غزنه، در معماری، هنر و ادبیات ریشه چندانی نداشت. در زمان حکومت محمود و پسر او مسعود، نوع خاصی از معماری پدید آمد که در ترکیب با فنون ایرانی وجهه‌ای شاخص به خود گرفت. در این معماری از مرمر و تزئیناتی نقاشی‌شده استفاده می‌شد و در کنار آن فنون معماری آجری ایرانی نیز به کار می‌رفت. به گفته آندره گدار، استفاده از مرمر در معماری غزنوی، تقلیدی است از معماری هند، با اینحال اخیرا منبعی غنی از مرمر در نزدیکی غزنه کشف شده‌است که استفاده از مرمر را کاملا توجیه می‌کند.

در ادامه بیشتر به ویژگی‌های معماری این حکومت می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

معماری مقبره سبکتکین

مقبره سبکتکین، تکامل یافته آرامگاه امیر اسماعیل سامانی محسوب می‌شود. این بنا در شهر غزنه واقع است و در آن از چهارتاقی الگو‌برداری شده‌است. این بنا در سال 386 هجری، به صورت آجری ساخته شد و مقیاسی بزرگ‌تر از آرامگاه سامانیان دارد.

در فضاهای داخلی این اثر معماری، تزئینات گچبری مشهود است.

معماری مزار ارسلان جاذب و مناره ایاز

یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین آثار معماری غزنویان، مزار ارسلان جاذب است که در زمان سلطان محمود غزنوی به دستور ارسلان جاذب والی طوس ساخته شد. این بنا مدفن خود اوست و در سنگ بست استان خراسان رضوی واقع است.

در زمان ارسلان جاذب، شهر توس، رو به پیشرفت و ترقی فرهنگی و سیاسی نهاده بود و و از مراکز چهارگانه و پر اهمیت خراسان محسوب می‌شد.

مزار ارسلان جاذب، در میان رباط سنگ بست بوده و و فضای داخلی آن، با رنگ‌های مختلف پرداخت شده‌است. علاوه بر آن در این اثر معماری، نقوش هندسی، کتیبه کوفی و گچبری نیز مشاهده می‌شود.

پاکار گنبد، گوشواره‌ای مشبک است و در آن آجر‌چینی متنوعی مشاهده می‌شود. در زیر گنبد خط کوفی معقلی وجود داشته و تکرار کلمه محمود را شاهد هستیم.

میل ایاز که به احتمال بسیار زیاد نمونه‌ای مشابه در سمت دیگر مجموعه داشته‌است، در گذشته، متعلق به یک رباط بزرگ بوده و بین سال‌های 389 تا 421 هجری ساخته شده‌است.

این مناره، 40 متر ارتفاع دارد و برای صعود به آن باید حدودا 100 پله را پیمود.

مناره ایاز فقط جنبه نمادین و راهنما را نداشته است و به احتمال زیاد محل دیده‌بانی نیز بوده‌است.

در بخش بالایی مناره، نوشته‌ای از آجر با خط کوفی مشاهده می‌شود.

معماری کاخ لشگری‌بازار( لشگرگاه)

در زمان سلطنت سلطان محمود غزنوی، در کنار رود هیرمند، کاخ لشگری‌بازار به عنوان قصر زمستانی احداث شد. این مجموعه، یکی از جذاب‌ترین آثار معماری دوران غزنویان است که آثار موجود در آن فقط مربوط به این دوران نیست.

در این مجموعه، آثاری از از دوره غوریان نیز دیده می‌شود. این اثر معماری، اقامتگاهی مجلل محسوب می‌شده که شکلی مستطیلی داشته و دیوارهایی خشتی و ستبر داشته. در این مجموعه، برج‌های نیم‌استوانه‌ای تدافعی دیده می‌شود. در حال حاضر ویرانه‌هایی از آن موجود است.

در این بنا، 4 ایوان در اطراف یک میانسرای وسیع مشاهده می‌شود. ابعاد میانسرا 50 در 60 متر مربع است. ایوان اصلی، وسیع‌تر، عریض‌تر و بلندتر از سایر ایوان‌هاست.

مسجد این کاخ، ترکیبی نو از گنبدخانه و شبستان دارد.

در این اثر معماری، از آجرکاری، گچبری و نقاشی به عنوان پرداخت داخلی استفاده شده‌است. این بنا مربوط به سده 4 هجری است.

در واقع می‌توان گفت که لشکری بازار، شامل چهار بخش است. این بخش‌ها عبارتند از: کاخ شمالی، کاخ مرکزی، کاخ جنوبی و بازار. نام اصلی این بنا به احتمال بسیار زیاد العسکر بوده‌است. البته باید بگوییم که عناصری از کاخ متعلق به دوران اشکانی هستند و کاخ مرکزی نیز به دوره سامانیان بر می‌گردد. با اینحال، کاخ جنوبی که بزرگترین کاخ محسوب می‌شود در زمان غزنویان احداث شده‌است. حاکمان بعدی غزنوی( بعد از سلطان مسعود)، کاخ شمالی را احداث کردند.

جاده‌ای به طول 100 متر این کاخ‌ها را به بازار وصل می‌کند.

بد نیست بدانید که در سال 1551 میلادی، شاهنشاهی غوریان، این کاخ‌ها را غارت کردند. ولی بعد به بازسازی این بناها روی آوردند و می‌توان معماری غوری را نیز در آن‌ها دید.

مناره‌های مسعود سوم و بهرام شاه

در بیرون شهر غزنه به دو منار مخروبه برمی‌خوریم، که متعلق به مسعود سوم و فرزند وی بهرام شاه هستند. این دو مناره کاملا مشابه و دو بخشی هستند. بخش بالایی استوانه‌ای است و بخش پایین 8 ضلعی.

به احتمال زیاد این مناره‌ها 44 متر بوده‌اند و می‌توان آن‌ها را از نخستین نمونه‌های مدور دانست که بر معماری سلجوقی موثر بوده‌اند.

معماری رباط ماهی

رباط ماهی که آن را با کاروانسرای چاهه نیز می‌شناسیم، بنایی است مخروبه که در سال 512 هجری ساخته شده‌است. این بنا در 66 کیلومتری شرق مشهد واقع بوده و یکی از بهترین نمونه‌های معماری کاروانسرا از آن دوران است.

احتمال می‌رود که این بنا توسط دختر فردوسی برای بزرگداشت او بنا شده باشد. مهم‌ترین ویژگی این اثر معماری، تزئینات آجرکاری  و گچبری آن است. این تزئینات در بخش ورودی ایوان‌ها قرار داشته‌اند و آغازی هستند بر تزئینات کاروانسراها.

معماری منار جام

در زمان غیاث‌الدین محمد بن سام، در دره‌ای دور افتاده، این بنا ساخته شد. این منار با ارتفاع 65 متر، تا آن زمان، بلندترین بنای ساخته شده بود و واقع در ولایت غور افغانستان است. این اثر معماری، بنایی است سه قسمتی که در قسمت بالایی خود گلدسته‌ای نیمه‌باز دارد.

تزئینات این منار در نوع خود بی‌نظیر است.

وبسایت دکتر بخشی و خرید و فروش ویلا در شمال

در این نوشتار از وبلاگ دکتر بخشی، به بررسی مهم‌ترین آثار معماری دوران غزنویان پرداختیم. در این دوره، آثاری نفیس که الگوی آثار دوران‌های بعد بودند ایجاد شدند و معماری ایران اگر رو به پیشرفت نبود، رو به زوال هم نبود!

در هر حال، غزنویان به دلیل ثروتمند بودن، بناهای با ارزشی طراحی کردند و از طرفی به علت آشنایی با هنر سایر مناطق و استفاده از صنعتگرانی ماهر، توانستند معماری نفیسی نیز بر جای بگذارند. در این دوران هم بناهایی شاخص می‌بینیم و هم تزئیناتی بسیار قابل توجه.

در ادامه، برای آشنایی با سیر تاریخی هنر و معماری ایران و جهان، شما را به خواندن سایر مطالب وبلاگ خود دعوت می‌کنیم.

از طرفی، اگر به دنبال آشنایی بیشتر با سرمایه‌گذاری در املاک مازندران هستید، ما در مشاورین املاک دکتر بخشی با شما همراه هستیم. در این راستا، باید گفت که سرمایه‌گذاری در حیطه خرید و فروش ویلا در شمال، به ویژه ویلاهای مازندران، یکی از راه‌های مطمئن برای افرادی است که از مسیری مطمئن گام در این راه بگذارند. به همین منظور، برای آشنایی بیشتر با نحوه سرمایه‌گذاری در ویلاهای مازندران و یا خرید برج ساحلی در سرخرود، بهترین کار مراجعه به مشاورین مجرب در این زمینه است.

ما در مشاورین املاک دکتر بخشی با شما همراه هستیم تا اطلاعات مورد نیاز در این زمینه را در اختیار شما بگذاریم. پس در صورتی که می‌خواهید با خرید ویلا در خزرشهر، خرید ویلا در سرخرود، سرمایه‌گذاری در برج ساحلی، خرید و فروش ویلا در خزرشهر و یا ویلا در خانه دریا آشنا شوید، قبل از هر اقدامی، با مشاورین ما تماس گرفته و از مشاوره رایگان قبل از خرید بهره‌مند شوید.

همچنین می‌توانید با مراجعه به سایر مطالب وبلاگ، اطلاعاتی در این رابطه کسب کنید. با ما همراه باشید.